Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km<sup>2</sup>'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır.1 Bölgenin nüfusu, 2018 sayımına göre 7.250.000'dir. Resmî dili Kürtçedir.
Irak'taki Kürtler, 20. yüzyıl boyunca özerklik veya bağımsızlık için savaştılar ve Baasçı Irak'ın elinde Araplaştırma ve Halepçe Katliamı gibi soykırımlar yaşadılar.2 Molla Mustafa Barzani ve Saddam Hüseyin arasında 1970 yılında yapılan anlaşma sonucu özerk yönetim kuruldu. 1974'de Saddam Hüseyin tarafından özerklik kaldırıldı ve Kürtler tekrar isyan etti. 1991 yılında tekrar, Kürtler tarafından bölgede tek taraflı özerklik ilan edildi ve Bağdat hükûmeti, Kürdistan Bölgesi'nin özerkliğini Saddam Hüseyin'in devrilmesinden sonra, 2005'te yeni bir Irak anayasası ile tanıdı.34
Bölge Osmanlı Kontrolü altındayken 400 yıla yakın bir süre boyunca Kürt Soran Emirliği ve Baban Prensliği yönetimindeydi. Iraklı Kürtler Osmanlı'nın yıkılış döneminde, Eylül 1922 yılında, Şeyh Mahmut Berzenci önderliğinde Kürdistan Krallığı'nı kurdular, ancak bölgeyi mandası altına alan Birleşik Krallık, bölgeye geniş çaplı bir saldırı başlattı ve iki yıl süren saldırılar sonucunda 1924 yılında Kürdistan Krallığı işgal edildi.56
Daha sonraki süreçte Mustafa Barzani önderliğinde Kürt milliyetçiliği ivme kazandı ve onlarca yıl sürecek çatışmalar başladı. 1943'te Kürt lider Mustafa Barzani Kürdistan'daki Irak polis karakollarına baskın yapmaya başladı. Bunun sonucunda Bağdat hükûmeti bölgeye 30.000 asker gönderdi ve bölgede hakimiyet sağladı. Iraklı Kürt liderler İran'a sığındı.7
Mustafa Barzani İran'da Kürdistan Demokratik Partisi'ni kurdu ve İran ile, Sovyetler Birliği'nin desteğini almayı başardı. Sonraki süreçte başarılı bir diplomasi yürüten Barzani, 1960'ların başında İsrailin de desteğini almayı başardı. 1961'den 1970'e kadar Kürtler, Irak hükûmeti ile savaştı, bunun sonucunda Irak Hükümeti ile özerklik konusunda anlaşıldı.
Irak'ın kuzeyinde bulunan bölge 11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma sonucu kuruldu. Özerklik anlaşmasına göre Irak'ın kuzeyindeki üç il, yaklaşık 37.000 km²'lik bir bölge, Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilecekti. Bunun yanı sıra Irak Meclisinde 5 bakan ve başbakan vekili Kürt olacaktı. Kürtçe, ülke genelinde Arapçanın yanı sıra ikinci resmî dil olacaktı.
İran-Irak Savaşı (1980-1988) sırasında bu bölge, merkezî hükûmetin kontrolünden çıkmış, İran saflarında Saddam Hüseyin'e karşı yer almıştı. Saddam Hüseyin savaştan önce anlaşmayı kaldırmış ve 1974'te Kürt bakanları meclisten çıkarmıştı. Bu durum üzerine Kürtler isyan etmişlerdi. Bu durum Irak için çıkan savaşı kötü etkiledi, çünkü Saddam Hüseyin'e karşı Kuzey, İran ile ittifak etmişti.
Birinci Körfez Savaşı (1991) öncesi ve savaş sırasında on binlerce Kürt Mülteci, Türkiye'ye sığındı. Türkiye tarafından kurulan kamplarda Kürt mültecilere sağlık, barınma ve giyim yardımları yapıldı. Saddam Hüseyin devrilip Kürt liderler yeni dönemde söz sahibi olana kadar yurt dışına Türk Pasaportu ile çıktılar.
İkinci Körfez Savaşı (2003) sonrasında Irak'ta Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas yönetimi devrilmiş ve Irak federal bir devlete dönüşmüştür. 2005'te halk oylaması ile kabul edilen yeni Irak Anayasası'na göre, Kürdistan Bölgesi federal Irak devleti içinde federe bir Devlet olarak tanınmıştır.8
Dosya:Kurdistan 1975.png|Bölgenin 1975 yılına ait bir haritası. Dosya:Kurdistan 1998.png|Bölgenin 1998 yılına ait bir haritası. Dosya:Kurdistan 2009.png|Bölgenin 2009 yılına ait bir haritası.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesud Barzani, Ocak 2016'da meclisteki parti temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçiminden önce yapılması planlanmaktaydı.9 Ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları,10 PKK'nin Sincar bölgesinde faaliyetlerde bulunması, PKK'nın bağımsızlık karşıtı olduğuna dair çıkan haberler,11 Goran Partisi ve bazı muahalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteletti. Gerek Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi Müsteşarı Mesrur Barzani'nin "Kürdistan'ın bağımsızlığı önünde artık bir engel kalmadı" şeklindeki açıklaması gerekse KYB ve GORAN'ın KDP ile görüşmelere sıcak baktıklarını açıklaması bağımsızlık sürecinin yakın zamanda yeniden ilerleyebileceğini gösterdi.1213
Mesud Barzani, 25 Eylül 2017'de referandumun yapılacağını açıkladı.14 Bu açıklama sonrası Irak Başbakanı Haydar el-Abadi olası bir referandumda toprak bütünlüğünü korumak için askerî müdahaleye hazır olduklarını açıkladı.15
25 Eylül 2017 tarihinde gerçekleştirilen referandum sonucunda "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusuna seçmenlerin %92.73'ü Evet yanıtını verdiler.
Haziran 2014'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin Musul'a saldırmasıyla fiili olarak Bölgesel Kürt Yönetimi de savaşa girmiş; bunun sonucunda Şengal, Kerkük ve Hanekin gibi pek çok şehri IŞİD'den kurtararak ele geçirmiştir.16
Ancak Irak ordusu daha sonra bu bölgeleri geri almıştır. Mevcut durumda Irak ve Kürdistan Hükümeti arasında Tartışmalı olarak kabul edilen, Kerkük, Hanekin, Musul, Diyala, Selahaddin gibi illere Peşmergenin dönüşü kararlaştırılmıştır.17
İran ve Türkiye sınırı tarafında dağlık bir coğrafi yapısı hakimdir. Güneye doğru gidildikçe düzlük ve çöl bir arazi yapısı hakimdir. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin iklim şartları, kuzeydeki topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, bölgede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bölgenin kuzeyindeki dağlık bölgede ve tüm İran sınırında kavak, söğüt ve meşe, alıç, kiraz eriği, kuşburnu, dağ elması, ahlat, üvez vb. yabanî ağaçlar ve çayır otları bulunur. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve palmiye ağaçları vardır.
Kürdistan Meclisinde 111 adet sandalye bulunmakta ve seçimlere 29 parti katılmaktadır. Bu sandalyelerden 11'i seçim sonuçlarını gözetmeksizin azınlıklara dağıtılmıştır.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak'ın dört ilini (, Muhafaza; , Parêzga) kontrol altına almaktadır. Bu İllerin her biri toplam 26 olmak üzere ilçelere ve ilçelerde bucaklara ayrılır.
1. Süleymaniye
2. Erbil
3. Duhok
4. Halepçe
1. Zaho
2. Amediye
3. Simele
4. Koysancak
5. Çemçemal
Irak Kürdistan Bölgesi, bu dört ilin yanı sıra, şu anda Irak merkezi hükûmetinin hukuki bir parçası olan Ninova, Kerkük ve Diyala illeri üzerinde de hak iddia etmektedir.18 Irak ve Şam İslam Devleti'nin Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük ve Diyala illerinin kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolüne geçmiştir.192021
Kürdistan, Irakta'ki en düşük yoksulluk oranlarına sahiptir.22 Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturur. Kişi başına düşen millî gelir 7.700 dolardır. Bölgede 2.83 trilyon metreküp Doğalgaz yatağı, 45 milyar varil ise Petrol rezervi bulunmaktadır.23 Başlıca petrol ihracat ortakları arasında İsrail, İtalya, Fransa ve Yunanistan bulunmaktadır.2425
Kürdistan'da faaliyet gösteren önemli şirketler arasında Exxon, Total, Chevron, Talisman Energy, DNO, MOL Group, Genel Energy, Hunt Oil, Gulf Keystone Petroleum ve Marathon Oil bulunmaktadır.26
Kürdistan Bölgesi'nde buğday, arpa, tütün, pamuk ve meyve yetiştirilir. Bölgede ayrıca çimento, mermer, demir, nikel, kömür, bakır, altın, kireç üretimi yapılmaktadır. Erbil'de dünyanın en büyük kaya kükürdü yatağı bulunur.27
Erbil'deki Erbil Havalimanı ve Süleymaniye'deki Süleymaniye Havalimanı olmak üzere bölgede iki uluslararası havalimanı vardır. Buradan Viyana, Frankfurt, Stockholm, Amsterdam, Dubai, Umman, Ankara ve İstanbul gibi birçok dünya şehrine, haftada 80'den fazla doğrudan uçak seferleri düzenlenmektedir.28
Bölge halkının çoğu Müslüman'dır ve Sünni mezhebindendir. Bölgede Katolik, Ortodoks, Süryani, Ermeni ve Keldani kiliselerine bağlı Hristiyan azınlık ve sayıları on binlere ulaşan Yezidi ve Ehl-i Hak dini mensupları mevcuttur.29
Bölgede resmî düzeyde Kürtçe ve Arapçanın yanı sıra Kürtçenin farklı lehçeleri, Türkçe, Süryanice ve Ermenice dilleri de konuşulmaktadır. Bölgesel Yönetim sınırları içerisinde İngilizce ve Fransızca da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.30
Bölgesel Yönetimi'nin kültürü Mezopotamya kültürü, İslam dini ve geleneksel Arap ve Kürt kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Bölge çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Arap ve Kürt kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.
Kürt kültüründe müzik ve dans çok önemli bir yer teşkil etmekte, özellikle Kürtler arasında yaygın olan dinî inançların ibadet ve kutlama şekillerinde müzik ve dans temel bir rol oynamaktadır. Örneğin Kürt kökenli bir inanç olan Ehl-i Hakk'ın temel ibadeti sırasında müzik ve yüksek sesle söylenen dua ve ilahîler çok önemli bir yer tutarken, zikirleri sırasında da müzik ve dans temeldir. Kürt dinî müziğinde özellikle def ve tambur enstrüman olarak önemli bir yer tutar.3132
Kürt kültüründe dinî karakterde olmayan dans ve müzik de mevcut ve yaygındır. Bayramlar, düğünler gibi her türlü kutlama ve şenlikte Kürtler dans eder ve şarkı söylerler. Kürtlerin bu folklorik danslarının onları komşuları olan diğer etnik kökenlere sahip Müslüman topluluklardan ayırt edebilmekte önemli bir etken olduğu belirtilmiştir. Geleneksel Kürt danslarını birçoğu halk oyunu/halay tarzı olup Balkanlar ve Orta Doğu'daki geleneksel halk oyunlarıyla benzerlik arz eder. Bunlardan bazıları Dilan, Sepe, Geryan, Govend ve Halperke'dir.33
Kürt müziği de, genel olarak Kürt kültürü gibi, bölgedeki komşu etnik grupların müzik kültürüyle etkileşime girmiş olsa da, Arap ve İran müziğinden farklı karakterini korumuş, etkileşimler sonucu, temelde Dorian gamı olan, Kürt gamı gerek Arap gerekse İran müzik kültürüne girmiştir.3435
Geleneksel Kürt müziği icra edenler üçe ayrılırlar: çîrokbêj yani hikâyeciler, stranbêj yani şarkıcılar ve dengbêj yani aşıklar (halk ozanları). Kürt hükümdar meclislerinde çalınan resmî, özel bir müzik türü olması sebebiyle genellikle akşam ve gece meclislerinde (toplantı ve sohbetlerinde) çalınan müzikler klasik müzik olarak kabul edilirler; bu türe şevbihêrk denir. Birçok şarkı epik motiflere ve temele sahiptir. İnce bir melankoliye Kürt şarkılarında, özellikle heyran olarak adlandırılan (sevgili) türkülerinde, sıklıkla rastlanır.36
Bunların dışında lawje olarak adlandırılan dinî müzik ve özellikle sonbaharda seslendirilen ve payizok olarak anılan şarkılar da vardır. Kürt müziği çok çeşitli enstrümanlar barındırır ki bunlardan birkaçı şunlardır: tambur, buzuk, ud, qernête, şimşal, davul, def.37
Kürt kilim ve halıları, Kürt kültürü ve sanatında önemli bir yer teşkil etmiştir ki Kürtlerin birçok yüzyıldır kilim ve halı üretmekte olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, eldeki koleksiyondaki eski Kürt halıları 18. yüzyıldan kalmadır.38
Halıcılık özellikle göçebe Kürtlerde çok yaygındır. Geleneksel olarak, özellikle göçebe Kürtlerde, kadınlar halı ve kilim üretimini boş zamanlarını değerlendirmekte kullanmışlardır. Nitekim bazı araştırmacılar, Kürt halıcılığında son dönemde yaşanan gerilemenin ve üretim azlığının sebeplerinin, bölgedeki siyasi belirsizlik ve sorunların yanı sıra, kadınların boş zamanlarında diğer faaliyetlere daha çok zaman ayırmaya başlaması olduğunu öne sürmüşlerdir.39
Kürt halıları genelde bir veya iki kenar bordürü barındırır. Kürt halılarında sıklıkla simetrik düğüm sıraları arasında iki veya daha çok argaç mevcuttur, çok renkli kenar şeritleri yaygındır. Çok renkli bu kenarlar, diğer halıcılık kültürlerinden farklılık arz ettikleri gibi, motifsel açıdan Kürt halılarının üretildiği bölgelere göre de farklılık arz eder: Türkiye'de yapılmış Kürt halılarında balıksırtı oluşturacak şekilde farklı renklerden örülmüş kenarlar yaygınken, İran'da 13 cm veya daha büyük uzunluklarda renk şeritleri daha yaygındır. Kenarların dışında, genel olarak Kürt halılarında motif olarak sekiz köşeli yıldızlar ve benzeri sekiz köşeli şekiller başta olmak üzere çeşitli geometrik şekiller ve Kaplumbağa, Dağ Keçisi, Kuş gibi hayvanların figürleri yaygındır.4041
Kürt Mitolojisi, Kürt coğrafyasında yaşamış birbirleriye dilsel ve kültürel yakınlık bulunan halkların ortak değerleridir. Kürtler İrani bir halk olduğu için, diğer İrani halklarla benzer destan ve hikâyelere sahiptir. Demirci Kawa, Simurg, Mem-u Zin, Rostem-e zal bunlardan bazılarıdır.
İslamiyet öncesi dönemde ise, Zerdüştlük Mitolojisi hakimdir. Kürtler'in İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilikten önceki dini olan Zerdüştlük, M.Ö. 660-583 yılları arasında yaşamış olan Zerdüşt tarafından kurulmuştur. Medler zamanında bölgesel bir din iken, Pers İmparatorluğu döneminde resmî din olmuştur ve resmîyetini Sasaniler'in yıkılmasına kadar korumuştur. Zerdüşt, Medler'in Magi aşiretine mensuptur ve Urmiye yakınlarındaki Rey şehrinde doğmuştur.42
Zerdüştlük, Kürtler tarafından benimsenmiştir. Öyle ki; Zerdüştlüğün en kutsal üç büyük ateş tapınağından biri olan Azarguşasp Tapınaği Doğu Kürdistan'daki Kürt şehri olan Bicar'ın kuzey bölgesindeki kutsal Ganzak'ta (Günümüzde Takab) inşa edilmiştir. Kutsal ateş tapınaği, daha sonraları yerli inançların ibadet yeri haline gelen Auzhdiş-takara yani "Avatarlar Tapınağı"na dönüştürülmüştür. Tapınağin kalıntıları hala ayaktadır.
Kürtler tarafından benimsenen, Zerdüştlük inancına göre bazı Tanrı ve Tanrıçalar şunlardır:
Günümüzde ise Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ilk Zerdüşt Kürtler ibadethanesi açılmıştır ve tahmini Zerdüşt Kürt sayısının 100.000 olduğu ve hızla arttığı iddia edilmiştir.43
20. yüzyılın sonlarında ilk eserlerini vermeye başlayan Kürt sineması için tanınmış Kürt yönetmen ve sinemacı Bahman Ghobadi "doğum yapmasına yardımcı olunması gerekilen..." "hamile bir kadın" benzetmesi yapmıştır.
İlk Kürt filmi olan 1926 çıkışlı Zare filmi, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin film stüdyosu olan Armenfilm tarafından üretildi. Hamo Beknazaryan'ın yönetmenliğini yaptığı film, genç bir Yezîdî Kürt kızı olan Zare'nin, Ekim Devrimi arifesinde çoban Saydo'ya olan sevgisini konu alır. Film, Kürt sinemasının klasikleri arasında yer alır.44 Günümüzde Kürdistan Bölgesinde yerel Film festivalleri ve Kısa Film yarışmaları düzenlenmektedir.45
Bölgede Kürt, Arap ve Türk mutfağı oldukça tutulmaktadır. "Fast food" ve döner lokantaları bölgenin hemen her yerinde bulunabilmektedir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar, pirinç ve bulgurdur.
Fıreydin, Suryaz, Mehir, Büryan, İçli Köfte, Mumbar, Ur, Ser, Kaburga dolması, Şam Böreği, Perde Pilavı, Çiğ köfte gibi yemekler Kürt ve bölge Mutfağının Vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır.46
Bölgede giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. Bölgede Erkeklerin birçoğu yöresel Kürt kıyafeti Şal u Şepik giyerler. Bu giyim biçimleri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre değişmektedir.
Bölgedeki Kürt kadınlarının giyim tercihi arasında Kiras ve Sermil yaygındır. Erbil'de Yöresel Kürt Kadın kıyafetleri olan, Kiras û Sermil, Xiftan ve Kiras defileleri düzenlenmektedir.47
Bölgedeki popüler spor dalları futbol, boks, güreş ve basketboldur.
Bölgeyi futbolda temsil eden takım, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ve özerk olan ülkeler için spor organizasyonlarına katılmaktadır. Ayrıca NF-Board tarafından düzenlenen FIFA üyesi olmayan takımların katıldığı VIVA Dünya Kupası'nda mücadele etmektedir. Kürdistan Milli Takımı 2012 yılında finalde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetini yenerek şampiyon olmuştur.48
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki futbol ligi, Kürdistan Premier Ligi'dir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi Futbol Federasyonu tarafından denetlenmekte olup FIFA veya herhangi bir konfederasyon tarafından resmî olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle kendi kıta veya kıtalararası müsabakalarında mücadele edememektedir. Erbil Sc, Zakho Fc ve Duhok Sc, Kürdistan Premier Lig'in önemli takımlarıdır.
Makwan Amirkhani, Ali Qaradagh, Serdar Altaş gibi bazı boksörler Uluslararası Turnuvalar'da bölgeyi temsil etmektedir.
Irak Kürdistan Bölgesi, artan kentsel nüfusa rağmen hâlâ önemli bir kırsal nüfusa sahiptir.
2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden bu yana, Irak Kürdistanı'nda özellikle Kürtler, Süryaniler, Ermeniler, Mandanlar, Şabaklar ve Romanlar'ın göçüne tanıklık etti. İstikrar ve güvenlikten dolayı, Kürdistan bölgesine göç edilmekte. Irak Kürdistanı ile Türkiye arasındaki yaygın ekonomik faaliyetler, Türklerin Irak Kürdistanı'nda iş aramasına fırsat verdi. 2009 yılında, Kürt başkentli merkezi bir Kürt gazetesi, yaklaşık 50.000 Türk'ün artık Kürdistan'da yaşadığının tahmin edildiğini bildirdi.49 Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'dan gelen göçmenler hakkında da raporlar yayınlanmıştır.
Bölgesel yönetimin kuruluşundan önce, ilköğretim ve ortaöğretim neredeyse tamamen Arapça olarak öğretildi. Yükseköğretim ise her zaman Arapça olarak öğretildi. Bu durum ancak Kürdistan özerk bölgesinin kurulması ile değişmiştir. İlk uluslararası okul olan Choueifat Uluslararası İngiliz Koleji, 2006 yılında Irak Kürdistanı'nda şubesini açmıştır. Diğer uluslararası okullar da açıldı ve Kürdistan'da İngiliz Uluslararası Okullar Eylül 2011'de Süleymaniye'de planlı bir şekilde açılmıştır.
Bölgede yer alan üniversiteler:50
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askeri gücü Peşmerge'dir. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur. Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş (istihbarat teşkilatı), Parastin u Zanyarî (istihbarat yardım teşkilatı) ve Zeravani (Jandarma teşkilatı) bulunmaktadır.5152
Peşmerge'nin tarihi 18. yüzyıla kadar uzanır. Osmanlılar ve Safeviler altında bir askeri sınır muhafızı olarak tarih sahnesine çıktı ve 19. yüzyılda iyi eğitimli, disiplinli bir gerilla gücüne dönüştü. Özgür Kürt devleti hedefine ulaşmayı amaçlayan bağımsızlıkçı Kürt hareketinin silahlı bir birimidir. 2003'te başlayan Irak Savaşı'nda ABD ile birlikte koalisyon güçlerine eşlik etmiştir. 2003 yılında Saddam Hüseyin'in devrilmesiyle birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi Ordusu olarak resmiyet kazanmıştır.
Kürt Mahabad Cumhuriyetinde'de Peşmerge tabiri kullanılmıştır. Peşmerge, Kürdistan ve Irak'ın diğer bölgelerindeki güvenliğinde hayati bir rol oynadı. Peşmerge aynı zamanda anti-terör operasyonları için Bağdat ve Anbar illerinde de konuşlandırılmıştır. Kürdistan Bölgesi, Irak Anayasası'na göre kendi ordusuna sahiptir ve yasalara göre merkezî Irak ordusunun Kürdistan Bölgesine girmesine izin verilmez.
Orijinal kaynak: kürdistan bölgesel yönetimi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Mehmet Dalar, "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kavramı, Federasyon ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi" , Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 32, Yıl: 2015, s. 33 ve devamı ↩
http://m.hurriyet.com.tr/isid-musulda-kontrolu-ele-gecirdi-26581252 ↩
http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010800&rnr=145&anr=18621 Kürdistan Bölgesel Yönetimi Resmi Web Sitesi ↩
http://www.institutkurde.org/products/details/691/ François-Xavier Lovat, Kurdistan Land of God ↩
Origins: Current Events in Historical Perspective | erişimtarihi = 28 Mayıs 2021 | tarih = 5 Ocak 2020 | çalışma = web.archive.org | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200105154011/http://origins.osu.edu/connecting-history/top-ten-origins-russia-s-relations-kurds | arşivtarihi = 5 Ocak 2020 | ölüurl = }} ↩
http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=146&lngnr=12&smap=03010900&anr=18691 Bölgesel Yönetim Web Sitesi, Eğitim ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page